پیشینه ی بافت زیلو را بین 500 تا 700 سال برآورد کرده اند و خاستگاه آن به یقین مناطق کویری ایران بوده است چرا که این زیرانداز ساده و زیبا ، با آب و هوا و اقلیم مناطق کویری همچون یزد و کاشان تناسب بیشتری دارد و برای پوشش کف مراکز کذهبی و منازل کویری ، بسیار مطلوب است .

زیلو ، تنها زیراندازی است که هم تار و هم پودش از نخ پنبه ای انتخاب می شود و اگر چه نقوش آن همچون گلیم ، هندسی و البته تماماً ذهنی است ولی شیوه و نوع بافت و ابزار و وسایل کار آن با گلیم تفاوت دارد . از قدیمی ترین زیلوهای موجود در کشورمان باید به « زیلو » بافته شده در تفت استان یزد و زیلوی بافته شده و موجود در میبد یزد اشاره داشت که به حدود 500 سال پیش مربوط می شود اما زیلوهای متعدد موجود در مراکز مذهبی استان یزد و شهر کاشان ، ارتباط بافت زیلو با « سنت وقف » را محرز می سازد و مؤید آن است که برای پوشش مساجد ، حسینیه ها ، خانقاه ها ، امامزاده ها و دیگر اماکن مذهبی ، فرد خیری ، به اندازه ی مساحت و سطح کف مکان مورد نظر ، زیلو سفارش می داده و پس از اتمام بافت که همراه با نام واقف بوده و هست را به مکان مذهبی مربوط ، انتقال داده و کف را با آن پوشش می دادند .

مواد اولیه ی مصرفی در تولید زیلو ، فقط نخ پنبه ای است که البته از نخ پنبه ای رنگ شده برای پود و از نخ پنبه ای رنگ نشده برای تار استفاده می کنند . تعداد رنگ های موجود در زیلو از دو رنگ تجاوز نمی کند و اصولاً باید گفت که محدود بودن رنگ ها یکی از ویژگی های زیلو است .

زیلوهای ویژه مکان های مذهبی با رنگ بندی سفید و سرمه ای ، سفید و آبی لاجوردی ، سفید و آبی آسمانی و زیلوهای دیگر مکان ها من جمله منازل با رنگ بندی های دیگر هم چون سفید و سبز ، سفید و قهوه ای و من جمله نارنجی و آبی آسمانی مشخص می شود که البته در این صورت نخ پنبه ای مصرفی در تار را نیز رنگ می کنند .(تصویر 1 تا 3)

تصویر 1- زیلو سفید و آبی لاجوردی

تصویر 2- زیلو سفید و قهوه ای 

تصویر 3- زیلو نارنجی

مهمترین وسیله ی بافت زیلو ، « دار » است که اگر چه در ظاهر بی شباهت به دار عمودی قالی بافی نیست اما با آن تفاوت هایی هم دارد .( تصویر 4)  دیگر وسیله ی کار که برای کوبیدن پود به کار می رود را « پنجه » می نامند .( تصویر 5) پنجه به شانه ای شبیه به برخی از شانه های متداول در گلیم بافی گفته می شود که توسط پنجه زن – یعنی همکار استاد زیلوباف – برای کوبیدن نخ های عبور داده شده ی پود از لا به لای نخ های تار مورد استفاده قرار می گیرد .

تصویر 4- دار زیلو بافی

تصویر 5- پنجه

در زیلو دو نوع نقش وجود دارد : « نقش حاشیه » و « نقش کار » ( نقش زمینه ) که طبعاً هر چه نقشه پیچیده تر و پرنقش تر باشد بر ارزش زیلو می افزاید . چرا که بافت آن صرفاً از عهده ی استادکاران هنرمند و با سابقه بر می آید .

تصویر 6- نمونه آثار زیلو

تصویر 7- نمونه آثار زیلو

امیدوارم تا حدودی با این هنر اصیل ایرانی آشنا شده باشید.

منابع: یاوری، حسین، شناخت صنایع دستی ایران، تهران، مهکامه، 1393